Ename Actueel: RITUALIA

In 2011 stonden we ook al eens in Ename bij het Archeologisch Museum, de middeleeuwse kerk en de site van de voormalige abdij voor de vorige 'Ename Actueel', met toen als ondertitel het begrip 'Sediment'.

Het tijdelijk huwelijk tussen hedendaagse kunst en archeologie wordt hier om de vier jaar gehouden en is in 2015 aan zijn 8e editie toe.

In 2011 zorgde Jan Hoet nog voor een inleidend woord op de hem geheel eigen wijze. Curator Hans Martens, voormalig directeur van het HISK, bracht een boeiende mix van beschouwende en uitbundige vormgeving, klank en kleur dankzij de medewerking van verschillende kunstenaars. Onze bespreking in WATERSCHOENEN (3 september 2011) is een goed uitgangspunt om de sfeer van dit project op te snuiven en de stap naar de nieuwe editie te zetten.

Ik kon het niet laten om nog even te kijken of er iets overgebleven was van de muurtekening die Ermias Kifleyesus in 2011 maakte... en kijk, nog enkele vage lijnen kunt u vergelijken met de foto in de bespreking van toen.

Sporen van de muurtekening van Ermias Kifleyesus

uit Ename Actueel: Sediment, 2011

De editie 2015 is in handen van Oscar VAN DEN BOOGAARD, auteur en huidig directeur van het HISK. Hij koos voor het thema 'RITUALIA', waarbij het woord 'rituelen' in verschillende betekenissen onderzocht wordt door kunstenaars die (ook nu weer) bijna allemaal een rechtstreekse band hebben met het HISK (ze zijn laureaat of kandidaat-laureaat van deze instelling). 

We kennen Oscar van den Boogaard ook nog van de tentoonstelling 'SEHNSUCHT, een onstilbaar verlangen' in het Kasteel van Gaasbeek.

Sarah WESTPHAL, die in 2011 op intense wijze haar opwachting maakte in de kerk, is ook nu weer in de selectie opgenomen, maar verschijnt pas op het einde van de wandeling in beeld.

De sobere lijnen van Ermias Kifleyesus op de muur hierboven, als residu van een voorbije periode, vormen voor mij een uitgangspunt voor de 'sobere theatraliteit' die deze nieuwe editie uitstraat. Soberheid en theatraliteit mogen dan bijzonder tegengesteld klinken, maar in de context van 'RITUELEN' zijn ze onmiskenbaar op hun plaats. 'Rituelen' zijn per definitie uitgepuurd 'theater'.

Rituelen laten zich uiteraard graag situeren in de wereld van geloof en eredienst, van het mystieke, maar vertalen zich ook in een ruimere context als 'een geheel van handelingen met een speciale betekenis'. Sommige woordenboeken omschrijven het als 'plechtige handelingen waarbij je bepaalde dingen in een bepaalde volgorde doet', 'een vast patroon van handelingen', 'handelingen met symbolische betekenis'. Mogelijke verwante woorden zijn 'ceremonie', 'cultus', 'door de traditie vereist'. Maar rituelen situeren zich ook in alledaagse activiteiten.

Ook kunstenaars hebben hun rituelen, die mee de evolutie van hun oeuvre bepalen.

Oscar van den Boogaard

De curator koos 7 kunstenaars 'uit de stal van het HISK' en één absolute buitenstaander, die niet alleen een andere generatie vertegenwoordigt, maar zich tot nu bewust onder de artistieke radar gehouden heeft.

We ontmoeten : Ieva EPNERE, Joachim COUCKE, Pierre DE BUCK, Conny KUILBOER, Ruben BELLINCKX, Johanna KRISTBJÖRG SIGURDARDOTTIR, Sarah WESTPHAL en Jura SHUST.

Via hun website kunt u de kunstenaars in een ruimer kader definiëren. Op Pierre De Buck na verschenen ze ook reeds allemaal in Waterschoenen.

*

In deze tentoonstelling wacht u geen eindeloze rij kunstwerken, maar integendeel een heel fundamentele keuze, verspreid over de reeds vermelde locaties.

Onze eerste ontmoeting hebben we in het zaaltje meteen voorbij de balie van het museum met de video 'RENUNCIATION' (20'44") van de Letse Ieva EPNERE, die we in 2012 ook al in Watou en Netwerk Aalst (Fat birds don't fly) mochten begroeten.

De film brengt in een gestileerde beeldvorming (als een opeenvolging van rituelen) het verhaal van de katholieke priester, die in plaats van een professioneel artiest te worden, kiest om God en het volk te dienen.

Joachim Coucke, Flow, 2015

Verlaat de tuin van het museum in de richting van de kerk, maar werp een aandachtige blik op de muur om de hoek. Daar heeft Joachim COUCKE een cryptische boodschap in de stijl van graffiti (voor Coucke zijn graffiti een vorm van ritueel, met een hoge graad van illegaliteit en mysterie rond de uitvoerders) achtergelaten: 'FLOW', een woord met verschillende betekenissen. De beslissing om de letters uit te voeren in data kabels heeft te maken met één van die betekenissen, binnen het kader van zijn vraagstelling over een maatschappij onder invloed van technologie, internet en sociale media.

FLOW verwijst naar volledige concentratie, naar de wijze waarop rappers hun teksten bewerken qua ritmiek, woordkeuze, intonatie,..., naar het Darkweb als een ontoegankelijke cluster van pagina's en netwerken.

Joachim Coucke dook reeds eerder in Waterschoenen op n.a.v. 'Kortrijk Vlaandert' in 2013.

Pierre De Buck in de Romaanse kerk van Ename

Met Pierre DE BUCK duikt in de kerk de 'onbekende' kunstenaar op, de man die zich bewust van het artistieke wereldje gedistantieerd heeft, maar intussen wel een doordacht discours rond het thema 'rituelen' opgebouwd heeft. Hij bekijkt het onderwerp zowel in het kader van de religie, de geschiedenis, de herinnering als de archeologie.

Voor hem is de kerk een soort tijdscapsule, die een andere tijd vertegenwoordigt. De kerk is al lang niet meer het centrum van zijn of onze wereld. Daarom heeft hij het altaar achter een houten arcering verstopt, geabstraheerd, afstandelijk gemaakt. Tegelijk zit in dat raster ook de idee van een rooster, waarop de H. Laurentius, patroonheilige van deze kerk, zou 'geroosterd' zijn.

 Mij doet dat raster ook denken aan de archeologische methode om een onderzoeksplek in vierkanten te verdelen.

Voor Pierre De Buck is dit kerkgebouw herleid tot een archeologische site.

"Een zachte beeldenstorm ontvouwt zich in slow motion, geluidloos...

een beeldenstorm door verbanning van de objecten naar de coulissen."

"... de zolder als plek waar we het verleden huisvesten is het geheugen van het huis...en ook de plek voor dromen en verlangens...en al de scherven van het leven..."

Zo ook hier waar op het doksaal de stoel staat, bekleed met scherven, onder andere opgegraven in de tuin van de kunstenaar. De stoel is enkel zichtbaar via een scherm in de kerk en kan vergeleken worden met een biechtstoel waar de mensen hun 'scherven' naartoe brengen.

Er is nog meer nostalgie in de opgehoogde 'vloer met de knikkers' en ga ook maar eens op zoek naar de zes Afrikaanse messen...

Conny Kuilboer, If your life is a leaf, 2015, Kweekkas, Bonsaiboom,

Bonsaiboom gemaakt van verschillende materialen, tuingereedschap

Op het dorpsplein staat een tafel met tientallen bloempotten, waarvoor Conny KUILBOER bij de omwonenden verzorgers gezocht heeft. Ze hebben allemaal een bloempot geadopteerd en beloofd hem voor de duur van de tentoonstelling water te geven en met liefde te omringen. Nadien mogen ze hun eigen exemplaar mee naar huis nemen. Wie de nodige RITUELEN met de nodige aandacht uitvoert, zal dus met een 'welvarende' plant overhouden.

De ouders van Conny Kuilboer hadden een plantenkwekerij in Nederland en dus is ze opgegroeid met deze materie. Voor elke 'medewerker' heeft ze een zakje met uitleg en een pipetje voorzien ('Wilt u zorgen?). De plantjes heten 'Kalanchoë Blossfeldiana'.

Ook aan de overkant van de Grote Baan, op de site van de voormalige abdij, duikt Conny KUILBOER als enige op dat uitgestrekte terrein nogmaals op. Tegenover de grondvesten van de abdij heeft ze een kleine serre gebouwd, met daarin een echte en een nagemaakte (bovendien in spiegelbeeld) bonsaïboom. Als één plant of boom synoniem is met RITUELEN is het zeker wel de bonsaï, die een onvoorstelbare, jarenlange opvolging vereist.

Naarmate de tijd vordert zal de echte boom groeien en de nagemaakte dor blijven. (Tenzij ze zelf ingrijpt ?)

Vorig jaar stal Conny Kuilboer, samen met haar vriend Ben Kruisdijk de show in WATOU.

Nu wacht ons nog de grote zaal van het Erfgoedcentrum aan de rand van het archeologisch park.

Ruben Bellinckx, Filmstill uit 'Stasis', 2013

De geluidloze film 'Stasis' van Ruben BELLINCKX is een indrukwekkende vertoning, die ook de toeschouwers bij de vernissage in een enorme stilte achterliet. Vertrekkend bij een close-up van voeten, benen en tafelpoten, zie je het beeld steeds verder uitzoomen. Je ziet een half verduisterde ruimte waar een aantal mannen met hun mond een tafel vasthouden. Gaandeweg wordt dit beeld steeds verder doorgetrokken naar meer tafels, meer mannen, meer combinaties. Het is een bevreemdend ritueel waarvan ik u de evolutie graag ter plekke laat ontdekken.

Johanna KRISTBJÖRG SIGURDARDOTTIR ontdekten we vorig jaar in 'Coming People 2014' in het SMAK. Momenteel is ze kandidaat-laureaat in het HISK, maar studeerde voordien zowel in Ijsland als in KASK-Gent.

Hier presenteert ze een soort video-altaar met centraal een 'tuinritueel', dat in loop gepresenteerd het rituele, herhalende karakter van de simpele handelingen duidelijk benadrukt en tegelijk een dromerig karakter verleent.

Sarah Westphal, Stubenfänger (Fliege),

Aluminiumbox met fotografische print, 2015

c. 51 x 34 x 9 cm

Vlakbij hangt deze lichtbox met foto van een vliegenvanger, een object van Sarah WESTPHAL. 

uit de catalogus 'Ename Actueel . Ritualia':

"Onlangs werkte Westphal in een kleine onbewoonde boerderij. Een bijzonder stille plek waar generatie na generatie van mensen in hetzelfde bed geboren en gestorven zijn. Daar vond zij een vliegenvanger waaraan dode huisvliegen kleefden. Een huisvlieg is een soort vlieg die rond objecten cirkelt om haar territorium te markeren."

Sarah Westphal dook eerder op in WATERSCHOENEN n.a.v. 'Ename Actueel . Sediment' (2011) en bij de 'Provinciale prijzen in het Caermersklooster' (2012).

Even verder staan we weer bij Conny KUILBOER met een doorlopend fotoproject dat voorlopig bestaat uit 3 zelfportretten (1998, 2005, 2012), vertrekkend vanuit de wetenschappelijke vaststelling dat de lichaamscellen van een mens om de 7 jaar regenereren. Ook zij is dus om de 7 jaar een ander geworden en toch nog dezelfde. In 2019 moet een nieuwe foto volgen met dezelfde sweater en lippenstift... en een geheel 'vernieuwde' Conny.

Tenslotte staan we voor de bijdragen van Jura SHUST, een kunstenaar uit Wit-Rusland (Belarus). Ook hij was er, als afgestudeerde van KASK-Gent, in 2014 bij op 'Coming People' in het SMAK en is nu kandidaat-laureaat van het HISK.

Zijn installatie 'Neophyte (The Drinking Glass)' laat een diepe visuele en symbolische indruk na. Maar ook de video 'Mutual Love' laat me verre van onberoerd.

Vorig jaar was hij nog te gast bij de White House Gallery in Lovenjoel.

Jura Shust, Mutual Love, 2014-15, Video 16:9,

HD 1920 x 1080, 12:28 (loop)

& Neophyte (The Drinking Glass), 2015 (detail),

Ladder, Belgisch graniet, wijglazen, afwasmiddel,

stalen ketting, wielen, 300 x 60 x 60 cm

'Ename Actueel.Ritualia' loopt tot en met 18 oktober 2015.

Te bezoeken van 9 tot 17 uur, in het weekend van 13 tot 17 uur.

Gesloten op maandag.

Locatie:

pam Ename, Sint-Laurentiuskerk, dorpsplein, archeologisch abdijpark, provinciaal Erfgoedcentrum

Tickets enkel te verkrijgen in pam Ename, samen met het museumticket

(2,50 EUR, 1,25 EUR reductie, 3,75 EUR gezinsticket)

INFO:

www.pam-ename.be

www.facebook.com/pamEname

Tot 13 september kunt u een bezoek aan Ename perfect combineren met het nabij gelegen tentoonstellingsparcours 'Kunst&Zwalm' (zie bespreking in WATERSCHOENEN 28 augustus 2015).

Art Spotter voor WATERSCHOENEN