ZWANS / ZWANZE ... een boek door Eliane Van den Ende

 

ZWANS / La ZWANZE

Humor als Belgische identiteit 

L'humour comme identité belge

door

 Eliane Van den Ende

© Eliane Van den Ende

Zwans wordt vaak aanzien als platte, volkse humor. Zwans is echter geen plompe billenkletserij, eerder een absurde, ironische, tweedegraads humor. Zwanzers verschalken hun medemensen graag maar eerder met een subtiele kwinkslag. 

Grappen, zotternijen en rabelaisiaanse fopperijen vonden in het 19de-eeuwse België een vruchtbare voedingsbodem. Clubjes van heren van stand als Les Agathopèdes, La Société des Joyeux, Les Crocodiles, Le Diable au Corps... haalden met regel- maat snakerijen uit: feesten, eetfestijnen, gezang, sollen met de gevestigde orde, ondermijnen van voorgekauwde en vastgeroeste gedachten... Louis Ghémar, de beroemde Brusselse fotograaf, schilderde en bouwde in 1870 een eigen Musée Fantaisiste met pastiches van bekende eigentijdse schilderijen. En het allereerste witte, monochrome schilderij van de kunstgeschiedenis: Toile Blanche/ Peinture de l’Avenir. Met zijn persiflages werd hij de olijke gangmaker van 20ste-eeuwse kunst- tendensen. Daarmee zette Ghémar de traditie van de pre-dadaïstische tentoonstellingen en evenementen van La Société des Joyeux van de jaren 1850-1860 voort. Brussel was daarin Parijs voor. Maffe kunst‘performances’ die navolging kenden in de Great Zwans Exhibitions (1885, 1887, 1914). 

Eerste wit schilderij van de geschiedenis, zowat 50 jaar voor Malevitsj:

Louis Ghémar, 'Toile Blanche - Peinture de l'avenir, 1870

(En niet zomaar een grap, te oordelen naar het opschrift)

Een pop-up museum. Tableaux, al dan niet vivants. Een poesjenellenmars. Kierewiete wetenschappelijke bedenksels. Schimpscheuten. Pamfletten. Verzonnen nieuws. Karikaturen... Zo borduurde dat eigengereid duimelotlandje aan die surrealistische mentaliteit en humor. 

Toch zijn die kwajongensstreken niet vrijblijvend. In die esbattementen en farcen van de 19de eeuw uitten artiesten én bourgeois hun kritische, vrijdenkende commentaar op de maatschappij, op het politieke en culturele beleid, op de oorlogen en de gang van zaken... Vaak met een zweem van melancholie. Zwans, een tedere guerrilla. 

Dit monkelende boek duikt voor het eerst – met beeld en woord – in de ongekende geschiedenis van die typisch Belgische humor, gedrenkt in zelfspot. 

Zwans, verdoken erfgoed. 

Eliane Van den Ende

‘ZWANS’ (NL)

en

'La ZWANZE' (FR)

Softcover

176 pp

150 ill

210 x 260 mm 

Eén onderwerp, twee aparte boeken

Nederlandstalige versie

ISBN 978-94-6436-811-6 

Franse versie 

ISBN 978-94-6436-812-3

Elk € 26

Verschijningsdatum: 1 december 2022 

artha

art & heritagebooks

www.arthabooks.be

© Eliane Van den Ende