XANADU ! , een tentoonstelling samengesteld door Hans Theys in het SMAK

In 1999 en begin 2000 maakte ik een rondrit op zoek naar Belgische musea met een collectie moderne en hedendaagse kunst. Het werd uiteindelijk een tocht langs zowat 50 verschillende adressen van de kust tot de Ardennen, die me een schat aan informatie en prettige ontdekkingen opleverde.

De musea beschikten meestal nog niet over uitgebreide websites en enig zicht op de (uiteraard onvolledig tentoongestelde) collecties kreeg je pas ter plekke en via catalogi (voor zover beschikbaar).

Als ik daar nu op terug kijk, lijkt het alsof sommige instellingen sindsdien van de prehistorie naar de 21e eeuw gegaan zijn, terwijl andere hun rustige 'winterslaap' verderzetten.

Sommige zijn intussen verdwenen door fusie met andere (Mu.ZEE) en nog andere ontstonden pas later (MAC's).

Misschien is die museale ronde van België aan een actualisering toe!

Ook het nieuwe SMAK lag met zijn openingstentoonstelling in 1999 uiteraard op mijn weg. Natuurlijk had ik het museum al vroeger bezocht en kende ik de dynamiek in de veel te beperkte ruimte met veel te beperkte middelen in de gebouwen van het Museum voor Schone Kunsten.

Ik zal me ook steeds de 'aeromodeller' van Panamarenko herinneren in de zuilenzaal daar...

Dank zij de niet aflatende inzet van de 'Vereniging voor het Museum van Hedendaagse Kunst' met Karel Geirlandt als voorganger en vanaf 1975 in samenspraak met Jan Hoet, was intussen een indrukwekkende collectie opgebouwd.

Nieuw werk van Dirk Braeckman

Precies vanuit die collectie mocht criticus en curator Hans THEYS onlangs aan de slag om een zomer lang 'zijn XANADU-kunstpaleis te bouwen. Voor het eerst in de geschiedenis van het museum kan iemand van buitenaf een tentoongestelde visie op de collectie samenstellen.

Vanuit een enorme gedrevenheid en een intense samenwerking met kunstenaars, intimi van het SMAK (Dirk PAUWELS noemt hij onomwonden de beste tentoonstellingsbouwer van Vlaanderen), maar ook mede dankzij de jeugdige, frisse kijk van Tamara VAN SAN (waarvan ook enkele werken in deze tentoonstelling) is hij erin geslaagd een consistente, doch 'ingehouden' tentoonstelling te bouwen.

Dat 'ingehoudene' uit zich op verschillende manieren. Ten eerste moet je de 'lijst van mogelijk tentoongestelde werken' in het gele Xanadukrantje maar eens vergelijken met wat er echt te zien is. Neem bijvoorbeeld de zaal van Thierry DE CORDIER. Uiteindelijk werd gekozen voor een sobere opstelling met 'Gargantua' in het midden en een beperkte reeks tekeningen. Dit zegt meer over de teruggetrokkenheid van deze kunstenaar en zijn oeuvre dan een ruimte waar te veel getoond wordt. Natuurlijk had ik graag 'De Bewaker van onze Groententuin' nog eens gezien (met de onuitwisbare tekst: "Je n'ai absolument rien à voir avec le XXème siècle"). Gelukkig hoef ik mijn ogen maar te sluiten om hem in al zijn 'glorie' te zien verschijnen.

Ten tweede is er het enerzijds intieme karakter van de 'geïndividualiseerde' zalen en tegelijk het openen van de ruimte door bijvoorbeeld het verwijderen van een muur in de rechter vleugel. In het centrale gedeelte zijn twee 'donkere' kamers gecreëerd: die vooraan als projectieruimte voor David CLAERBOUT en die achteraan voor de foto's van Dirk BRAECKMAN.

Daartussen loopt een open, laterale as van helemaal links bij Bruce NAUMAN tot rechts bij Bernd LOHAUS.

In het midden hangen de 'Six Open Plywood Boxes Dividing a Wall into Sevenths' van Donald JUDD (als ik me niet vergis) weer op de plaats waar ze tijdens de openingstentoonstelling van 1999 hingen. Nu echter kijkt dit symbool van de minimalistische 'beeldhouwkunst' uit op het werk van Luc DELEU en zijn TOP OFFICE. Allebei bezinnen ze zich over de ruimte binnen en tussen de architecturale/sculpturale objecten.

Panamarenko ontmoet Broodthaers

Maar laten we toch even terugkeren naar het uitgangspunt van de hele tentoonstelling. Hans THEYS kon met kunstenaars en hun werken uit de SMAK-collectie een tentoonstelling samenstellen. Elke kunstenaar is uitgekozen op basis van een persoonlijke 'bewondering' van zijn/haar werk en/of een reeds jarenlange samenwerking. De curator houdt van kunstenaars die blijven nadenken over hetzelfde thema. Om de evolutie van bepaalde kunstenaars duidelijker te maken werd, naast de collectie van het SMAK, ook geput uit werken van de kunstenaars zelf. In het kader van het streven naar een grote Belgische collectie hedendaagse beeldende kunst (en bij gebrek aan sommige representatieve werken in de SMAK-collectie) werden ook de collecties van bijvoorbeeld M HKA en Mu.ZEE aangesproken.

De idee van deze 'Grote Belgische Collectie Hedendaagse Beeldende Kunst' is niet zomaar een waanbeeld, maar veeleer een noodzakelijke ingreep om de huidige versnippering van werken en middelen een halt toe te roepen. Of het ooit zover komt, zal de tijd uitwijzen.

(Misschien zijn dromen enkel bedrog als je 's morgens niet opstaat...)

Panamarenko in dialoog...

Uiteindelijk moeten we nu maar eens echt gaan kijken naar de ingetogen, maar intens liefdevol samengestelde tentoonstelling.

Links van de balie worden we welkom geheten door PANAMARENKO en Luc DELEU.

'Bernouilli', genoemd naar een Franse wiskundige, is een 'vliegtoestel', in 1995 gemaakt naar een ontwerp uit 1975: een platform gaat de lucht in, aangedreven door twee schroeven in een beschermende, rode kooi. De grote, witte ballonnen moeten voor opvang zorgen indien het mis gaat...

In de muur op de hoek is 'De laatste steen van België'(1979) van Luc Deleu ( een protest tegen 'het verwarren van het neerzetten van gebouwen met architectuur' ), nu eindelijk ingemetseld, waardoor de toenmalige stelling definitief bezegeld is.

Op het einde van de lange gang, hoog boven de trap, hangt een gigantische foto van Dirk BRAECKMAN, hoewel je dat aanvankelijk niet kan vermoeden. Je denkt in eerste instantie aan een tekening of een grafisch werk (ik legde zelfs even de link met werk van Marcel Berlanger).

Deze foto van Dirk Braeckman is gemaakt volgens een voor hem totaal nieuw procédé en hangt in feite samen met een overstap naar digitale fotografie. De foto hier is een avant-première voor een tentoonstelling later dit jaar.

U kunt nu meteen de linkerkant bezoeken met de grote zaal van PANAMARENKO in confrontatie met Marcel BROODTHAERS en Joseph BEUYS, waar ook Tamara VAN SAN voor enkele kleurrijke, vormelijk nieuwe toetsen zorgt en Bruce NAUMAN met zijn hangende sculptuur 'Untitled (Four Small Animals)', het lievelingswerk van Panamarenko in de collectie van het SMAK, zorgt voor een 'ondraaglijke lichtheid' tegenover de veelheid aan samenlevende objecten op de grote, lage sokkel.

Tamara van San kleurt de wereld rood...


Nadien moet U in de achterzaal onverwijld naar Raoul DE KEYSER, door wiens werk Hans Theys het meest van al ontroerd wordt. De werken die hij hier samengebracht heeft, tonen in een relatief korte curve de evolutie vanaf de 'pseudorealistische' tuinslang tot het voetbalveld met de twee strepen en het uitgespaarde doel.

Stap binnen in de donkere kamer van Koen THEYS en laat U overrompelen door zijn wereld...



Raoul De Keyser vóór de accrochage...


Achteraan in de middenbeuk gaan we naar Dirk BRAECKMAN. Maar eerst wordt de spanning (letterlijk) opgebouwd met de 'Torsione' van Giovanni ANSELMO, links geflankeerd door een schitterende foto van Dirk Braeckman (nog eentje met een zwarte lijst).
In het duistere Braeckmanzaaltje zelf is geopteerd voor een onvoorstelbare 'to the point' ophanging: geen beeld te veel of te weinig, maar de 'iconen' zijn er!



De 'oude' Braeckman...


Op naar de rechtervleugel... waar de middenzaal dubbel zo groot geworden is en het bezoekersgedrum (bij de voorheen kleine doorgangen) tot het verleden behoort.
Hier wordt het beeld in hoofdzaak bepaald door Bernd LOHAUS met zijn sobere houten werken en de touwen, zoals 'Grosse Korde' uit 1968.
Hij krijgt het gezelschap van Ann Veronica JANNSENS met o.a. 'Corps noir', een zwarte halve bol in plexiglas, die in zijn eenvoudige vormgeving wonderwel past bij EN contrasteert met het werk van Lohaus en de wondermooie 'Sculpture de Socle/Zuil' van Didier VERMEIREN, waarmee hij de klassieke geschiedenis van de beeldhouwkunst ter discussie stelt.



Ontmoeting tussen Lohaus en Vermeiren


Nu rest nog aan de voorkant het zaaltje met de 'Wirtschaftswerte' van Joseph BEUYS. Het lijkt alweer een tijd geleden dat we deze installatie nog eens in volle glorie te zien kregen. De combinatie van de simpele DDR-winkelwaar met de klassieke kunst als achtergrond behoudt (en versterkt) zijn maatschappelijke, artistieke en historische waarde.

Het zaaltje ernaast biedt een overzicht van de wereld van Walter SWENNEN. Deze filosoof van het 'eenvoudige' beeld en een oude bekende van Hans Theys, heeft zelf meegbouwd aan deze accrochage.



'Witschaftswerte' van Joseph Beuys


Maar nog bent U niet klaar. Aan de overkant van de Lohauszaal wacht U links nog de duistere, stille wereld van Thierry DE CORDIER, die we U eerder al beschreven.

Zijn buurman, Peter BUGGENHOUT toont slechts één werk uit de collectie van het SMAK: 'The Blind leading the Blind...'. Buggenhout, van oorsprong schilder, ontpopt zich hier als een materie-beeldhouwer, met een soort omgekeerde groeivorm die lijkt te suggereren: Tot stof zult gij wederkeren! De analogie met het beeld van zijn buurman is onmiskenbaar...

Uiteindelijk moet U nog langs bij David CLAERBOUT, die hier voor een uitzonderlijke, viervoudige projectie zorgt, waarin uiteindelijk het LICHT de hoofdrol speelt.

Breng tot slot ook een groet aan 'Ein Deutscher Soldat' van Johan DE WILDE, een esthetische precisiewerker.


Peter Buggenhout

Voor de rest wil ik nogmaals verwijzen naar de teksten van Hans Theys zelf in het gele XANADU-krantje bij de tentoonstelling. Niemand kan beter dan hijzelf het waarom en hoe verwoorden van de kunstenaars en de werken waarvoor gekozen werd.

Zelf zag ik de tentoonstelling daags voor de vernissage, toen bepaalde zalen nog een puinhoop leken, maar in het hoofd van de curator reeds vaste vorm aangenomen hadden. Toen ik ze op de openingsavond terugzag, begreep ik nog beter zijn doordachte gedrevenheid.

U kunt gaan kijken tot 3 oktober 2010
in het SMAK
Citadelpark
900 GENT

elke dag van 10 tot 18 uur
behalve op maandag

www.smak.be
www.hanstheys.be