Toen ik een week geleden voor het eerst zich kreeg op de retrospectieve van filmmaker en kunstenaar Johan GRIMONPREZ (°1962) in het SMAK, was de tentoonstelling nog in volle opbouw. Bij de vernissage, een dag later, was alles in de juiste plooi gevallen. Maar dat betekende nog niet dat je als toeschouwer plots het spreekwoordelijke licht in de al even spreekwoordelijke duisternis zag.
De sfeer zat wel meteen goed, want natuurlijk heeft het bewegende beeld (film/video) als hoofdmedium van deze kunstenaar zowel behoefte aan licht als aan een gepaste omringende duisternis.
Ook al krijgen we in de loop van deze tentoonstelling heel wat bekende historische beelden voorgeschoteld, toch is er een grote nood aan duiding om de nodige verbanden te kunnen leggen met fictionele en andere elementen om de grens tussen 'Wahrheit' en 'Dichtung' te kunnen trekken.
Tijdens de preview zag en hoorde ik Johan Grimonprez vanuit een 'genietende' gedrevenheid zijn werk toelichten. Ik moest onvermijdelijk denken aan een passage uit de roman van Ayn Rand, 'De eeuwige bron', waarin iemand tegen de hoofdpersoon Howard Roark (architect) zegt: "Beheers je toch... je bent een open boek... het is gewoon onfatsoenlijk om een mens zo gelukkig te zien."
Johan Grimonprez (c) Artspotter
Tijdens de vernissage was hij er weer, net als Hitchcock een cameo in zijn eigen voorstelling, maar vooral ook een toeschouwer, een observator en subtiele gastheer tegelijk, ontspannen controlerend en waar nodig nog een klank of beeld bijregelend. (Of had hij dan toch een dubbelganger ingehuurd?)
De hele tentoonstelling is een perfect geregisseerde beeldenorgie, een eruptie van beeld en klank, fotografisch en getekend materiaal, teksten op bladen, muren en in boeken,...
'It's a poor sort of memory that only looks backwards...' is de overkoepelende titel van deze overzichtstentoonstelling waar je doorheen kan 'zappen'. De titel is ontleend aan een dialoog uit 'Alice in Wonderland', maar verwijst naar onze (mede dankzij het internet) nieuwe manier van verbanden leggen.
We klikken ons een zigzaggende weg door de overweldigende informatiestromen, zo ook dus in de beeldende wereld van Johan Grimonprez.
Natuurlijk gaat het bij Grimonprez niet alleen om beelden, maar om betekenissen en de manier waarop die door verschillende actoren op verschillende manieren ingevuld worden. De kunstenaar kijkt naar zijn en onze wereld als een historicus, een socioloog, een psycholoog, een verteller, een cineast, een criticus, een regisseur,...
Johan Grimonprez (c) Artspotter
Aan de basis van al zijn installaties ligt een enorme verzameldrift. Sinds jaar en dag voegt hij beeldmateriaal aan zijn verzameling toe om dat nadien te combineren met zelf gemaakte films of herinterpretaties van bestaande beelden. Hij creëert een nieuwe mengvorm van (historische) realiteit en fictie met aandacht voor schijnbaar futiele randverschijnselen. Precies daar ligt de opdracht van de kunstenaar.
De werkmethode van Grimonprez, startend bij de verzameldrang, brengt me ook bij zijn collega-kunstenaar Patrick Van Caeckenbergh. In tegenstelling tot het gebruik van de drukke, hedendaagse technische middelen bij Grimonprez, werkt Van Caeckenbergh met de traagheid en de middelen van een soort middeleeuwse scribent.
*
Terwijl ik mij al schrijvend een weg probeer te banen door de wereld van Johan Grimonprez, heb ik bewust de televisie aanstaan. Het is donderdag 20 oktober 2011. De eerste berichten over de dood van Kadhafi, interventies vanuit het federaal parlement omtrent malversaties in het Dexia-dossier, de veroordeling van Ronald Janssen, ... bereiken mij, afgewisseld met reclameboodschappen en (zapsgewijs) onvermijdelijke kookprogramma's of stukjes uit soaps met (al even onvermijdelijk) elkaar de duvel aandoende personages,...
Een afstandsbediening is een wonderlijke uitvinding!
J. Grimonprez, WeTUBE-O-THEEK (2006 - )
De tentoonstelling is opgebouwd rond drie grote installaties: Kobarweng or Where Is Your Helicopter (1992), dial H-I-S-T-O-R-Y (1997) en Double Take (2009), aangevuld met o.a. de WeTUBE-O-THEEK, een leeshoek en het werk van andere kunstenaars of filmmakers.
De zaalteksten van het museum, tegenwoordig in een handig boekje gegoten, bieden een bevattelijke omschrijving van het gepresenteerde werk.
In elk van de installaties staat de kijk op de realiteit ter discussie. Wat de doorstroming van informatie betreft hebben de massamedia, met televisie en internet op kop, een bepalende rol. Maar ook de oorspronkelijke bewoners van het Nieuw-Guinese hoogland, die door westerse antropologen 'ontdekt' worden, passen die tactiek al toe: "We never tell everything, we always keep something for the next anthropologist." (zie 'Kobarweng').
J. Grimonprez, IT WILL BE ALL RIGHT IF YOU COME AGAIN,
ONLY NEXT TIME DON'T BRING ANY GEAR, EXCEPT
A TEA KETTLE (1994 - 2004)
In "dial H-I-S-T-O-R-Y' gaat het over de verdraaiing van de geschiedschrijving door de media en de daardoor gecreëerde angstcultuur.
De instandhouding van die angstcultuur wordt overigens uitvoerig onderzocht in 'Double Take'. Wil de echte Alfred Hitchcock nu opstaan?
Grimonprez regisseert de BEELDENSTROOM, die door de veelheid aan technologische middelen, uitgaande van film en televisie tot de razendsnelle evolutie via youtube, facebook, iPad en aanverwanten uitgegroeid is tot een gigantische, verslavende BEELDENSTORM, waarin 'waarheid' verder dan ooit van ons verwijderd lijkt.
Eén ding is alvast duidelijk: NIETS IS EENDUIDIG, dubbele bodems zijn legio, betekenissen worden op hun kop gezet.
HE MISTOOK THE GROUNDLIGHTS
FOR STARS AND ASKED WHY
THE AIRPLANE WAS FLYING
UPSIDE DOWN
Net nu ik aan het afsluiten ben lees ik in de MEDIA-bijlage van De Morgen (vrijdag 21 oktober 2011):
'REALITY-TELEVISIE IS VAAK ALLESBEHALVE REALISTISCH."
Een voormalige medewerkster van onder andere 'Peking Express' en 'Temptation Island' doet een boekje open over een wereld die vaak weinig met de realiteit te maken heeft. Dat boekje mag je erg letterlijk nemen, want in feite blijkt het artikel een (verdoken) reclameboodschap voor de debuutroman die de dame hierover geschreven heeft.
En zo staan we weer volop in de wereld van Johan Grimonprez: ... on Zapping, Close encounters and the Commercial Breaks...
Laat je vooral niet afschrikken door de beeldenorgie in het SMAK. En denk eraan: "Maybe the sky is really green, and we're just colourblind..." (Zeg maar dat Bart Simpson het gezegd heeft)
Tot 29 januari 2012
in het SMAK
Citadelpark
9000 GENT
dinsdag tot en met zondag: 10 tot 18 uur
Johan Grimonprez:
