Toen ik jaren geleden het toenmalige Musée des Beaux-Arts in Mons bezocht, ontdekte ik in een wat uitgeleefd gebouw niettemin een aantal artistieke schatten. Tussen Delahaut, Alechinsky, Brusselmans, Paulus, ... en talloze anderen werd de potloodtekening 'Les bêcheurs' (1880) (twee spittende mannen naar Millet) door Vincent VAN GOGH in een vitrinetafel als een grote schat gekoesterd. Als hommage aan een man die bijna twee jaar (einde 1878 tot oktober 1880) van zijn veel te korte leven (1853 - 1890) in deze streek woonde, hoefde ons dat niet te verbazen.
In 1958 werd van Gogh hier overigens al eens met een uitgebreide tentoonstelling herdacht ('Vincent van Gogh, son art et ses amis', met werken uit de private collectie van Dr. Vincent Willem van Gogh, achterneef van de schilder) en in 1980 met de tentoonstelling 'Van Gogh et la Belgique', in het kader van Europalia.
In 2007 werd het oude Musée des Beaux-Arts vervangen door het splinternieuwe BAM en vandaag is Vincent van Gogh opnieuw te gast onder de vleugels van 'Mons 2015 - Culturele Hoofdstad van Europa'.
'VAN GOGH IN DE BORINAGE: de geboorte van een kunstenaar' trekt lijnen tussen het verblijf van Vincent in deze streek en zijn latere werk als kunstenaar.
Van Gogh werkte hier als evangelist tussen de mijnwerkers, maar uiteindelijk liep ook dat niet af zoals hij het zich voorgesteld had.
Sinds zijn zestiende was hij reeds (telkens zonder veel succes) aan de slag geweest in de kunsthandel, als leraar, als predikant, in een boekhandel en ging hij tentslotte (geobsedeerd door religie) theologie studeren. Maar ook daaraan kwam al snel een einde. Via een (eveneens voortijdig afgebroken) opleiding aan de zendelingenschool in Brussel, kwam hij uiteindelijk in de Borinage terecht.
Wel maakte hij in de streek van Mons tijdens de laatste maanden van zijn verblijf de definitieve keuze voor het kunstenaarsbestaan. Hier ontstonden een aantal tekeningen die hij later als schilder in zijn bekende stijl zou hernemen. Maar kunstenaar kon je hem in de Borinage nog geenszins noemen. Van de honderden, aanvankelijk onbeholpen tekeningen die hij hier maakte, bleven er slechts enkele bewaard.
Moissonneur à la faucille (d'après Jean-François Millet)
1880, Dessin, 55,5 x 30 cm, Uehara Museum of Modern Art
© Uehara Museum of Modern Art
Le moissonneur (d'après Jean-François Millet), 1889, huile sur toile,
55,5 x 30 cm, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh
Foundation), inv. s 198V/1962
© Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)
Toen van Gogh de Borinage verliet nam hij wel de thematiek van de streek mee: het harde, armoedige mijnwerkersbestaan en het boerenleven.
We duiken in de donkere kamers van het BAM. De talrijke werken op papier vragen ongetwijfeld een voorzichtige omgang met licht, maar de setting zorgt ook voor een intieme sfeer.
De tentoonstelling schetst allereerst via een tijdlijn de voornaamste elementen in het leven en werk van de kunstenaar. Verwacht verder geen spektakel, maar een uitgepuurde presentatie die niet focust op 'zonnebloemen' of andere succesnummers, maar waarin je een evolutie ziet van leerschool naar voldragen tekeningen en schilderijen.
Het handige bezoekersgidsje (NL, F, of E) loodst je perfect door deze sober gepresenteerde, maar niettemin ruime tentoonstelling.
Na zijn verblijf in de Borinage begon hij via Brussel aan de laatste 10 jaar van zijn leven, meteen de aanloop naar de meest cruciale fase in zijn artistieke carrière. Hij verbleef nog geruime tijd in Nederland, meestal bij zijn ouders, voordat hij in november 1885 naar Antwerpen trok, waar hij heel kort in de Academie opdook (zie het schilderij van Gauthier HUBERT in Maison Particulère).
Nadien ging hij bij zijn broer Theo in Parijs (1886) wonen, waar hij zich ontwikkelde tot de kleurrijke schilder met een eigen stijl. In 1888 trok hij richting Arles, waar zijn 'gedroomde' samenwerking met Paul Gauguin al snel tot hevig conflict zou leiden en hem via de psychiatrische kliniek in Saint-Rémy de Provence in mei 1890 naar Auvers-sur-Oise (in de buurt van Parijs) bracht. Daar eindigde zijn levensverhaal op 29 juli 1890 in de gekende dramatische omstandigheden.
Cabanes ensolleillées aux Saintes-Maries-de-la-Mer, 1888, Dessin, 30,5 x 47,2 cm,
Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation), inv. d0426V1962
© Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)
Rue à Auvers-sur-Oise, 1890, Huile sur toile, 73 x 92,5 cm
Ateneum Art Museum Finnish National Gallery - Hannu Aaltonen
© Ateneum Art Museum Finnish National Gallery - Hannu Aaltonen
Een belangrijke bron van kennismaking met het denken en voelen van de kunstenaar zit ongetwijfeld in zijn talloze brieven. De tentoonstelling start dus, na de duidelijk geïllustreerde tijdlijn in de eerste zaal, met een overzicht van zijn zelf geschreven gedachten omtrent kunst, sociale omstandigheden, zijn eigen ontwikkeling als tekenaar, ... . In zijn bijzonder kleine handschrift lees je in de tweede zaal enkele van die brieven aan broer Theo. Achteraan in die zaal is de auditieve voorstelling van zijn brieven, simultaan in Nederlands, Frans en Engels gesproken, een absolute meerwaarde. De geluidskoepels boven de 'van Gogh-tapijtjes' zorgen wel voor gerichte verspreiding, maar toch blijft concentratie geboden.
Verder duiken schetsen en tekeningen op, geïnspireerd door het landschap en de bewoners van de Borinage. Ze worden geflankeerd door gelijkaardig geïnspireerde werken van Constantin Meunier of Eugène Boch. Mijnwerkers en arbeiders in hun 'natuurlijke' habitat zijn onvermijdelijke onderwerpen. Maar ook het boerenleven komt in beeld, met o.a. zijn schetsen naar Millet. De tocht van de schilder en de bezoekers gaat door in de verdere zalen ...
Vincent van Gogh : Brief van Vincent van Gogh aan Théo van Gogh 1879, Wasmes,
Pen in inkt op papier 20,9 x 26,9 cm Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation),
inv. b 149 V/1962 © Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Foundation)
De sobere, maar bijzonder efficiënte accrochage loopt verder door de kamers van de twee verdiepingen (starten doet u op +2 en straks moet u dus naar beneden voor +1).
'Verzamelde prenten' (voorbeelden die hij verzamelde en natekende), 'Types': mijwerkers - boeren - arbeidertypes, 'Meer echo's uit de Borinage', 'Hutten' (hier werd ik bijzonder getroffen door de tekening 'Twee studies van een hut' uit 1885) en in de zaal daarnaast de kleurrijke 'Straat in Auvers-Sur-Oise' uit 1890, die u meteen tegen de achterwand toelacht. Dan komen de 'Wevers' en wat later staan we plots oog in oog met zijn schilderij 'De Zaaier' (1890) naar Millet. Vergelijk maar met de potloodtekening uit 1882 even verder.
Er duiken nog meer prenten op die als inspiratie en voorbeeld dienden. En Vincent van Gogh 'ploegde' voort zoals de boer uit het gedicht van Guido Gezelle.
Deze tentoonstelling biedt een bijzonder boeiende blik in de artistieke keuken van deze (voor hem te laat) beroemd geworden kunstenaar. Zijn werk is niettemin actueler dan ooit.
BAM (Mons)
VAN GOGH IN DE BORINAGE
tot 17 mei 2015
in
BAM
8, rue Neuve
7000 MONS
dinsdag tot zondag: 10 - 18 uur
© Art Spotter voor WATERSCHOENEN
Geen opmerkingen:
Een reactie posten