Onder de titel
'UTOPIA en andere utopieën'
loopt tot 11 december 2016 een tentoonstelling in het Stedelijk Museum 't Gasthuys van Aalst.
Aanleiding is het feit dat precies 500 jaar geleden (1516) de allereerste druk van 'UTOPIA', het boek van THOMAS MORE, verscheen. Ook in Leuven (waar die allereerste druk van de persen rolde) zijn er in dit verband verschillende activiteiten.
Aalst heeft uiteraard een heel eigen reden in de figuur van 'onze' DIRK MARTENS, de allereerste drukker van dit 'mythische' werk over een 'utopische' samenleving.
Utopie is een literaire en filosofische term die men kan omschrijven als onmogelijke werkelijkheid, een ideale wereld die echter niet bereikt kan worden. Het tegengestelde van een utopie is een dystopie of anti-utopie. Het woord utopie werd voor het eerst gebruikt in het boek Utopia van Sir Thomas More.
Utopie - Wikipedia
Deze tentoonstelling is opgebouwd in twee delen, verdeeld over twee aparte zalen.
De eerste zaal biedt een beeld van 'Utopia & andere utopieën' in een documentair overzicht van een 30-tal utopieën en dystopieën, uit alle tijdsperiodes en locaties.
Het uitgangspunt is uiteraard het boek 'UTOPIA'.
THOMAS MORE’s UTOPIA
Utopia (De Optimo Rei publicae Statu deque Nova Insula Utopia) verscheen eind 1516 te Leuven op de persen van Dirk Martens. Het boek werd geschreven in 1515/1516 te Londen door de latere lord chancellor More. Het bestaat uit twee delen: eerst is er een gesprek tussen Pieter Gillis (1486-1533, stadsgriffier van Antwerpen), Raphael Hythlodaeus (een fictief karakter) en Thomas More zelf. En dan volgt het relaas van het bezoek aan Utopia. Wereldreiziger Raphaël Hythlodaeus (deze naam betekent zoveel als ‘verkoper van nonsens’) vertelt van een eiland dat hij bezocht, waar een ‘rationeel en billijk ingerichte samenleving’ bestond. Uiteraard is het Thomas More zelf die hier, op onrechtstreekse manier een kritiek op de bestaande samenleving in Engeland geeft. Letterlijk betekent ‘utopia’ dan ook ‘geen plaats’.
De tweede zaal is het terrein van Dirk Martens, de eerste drukker van Thomas More’s Utopia. Hier krijgt de bezoeker een uitgebreid overzicht van leven & werk van de Aalsterse drukker. Enerzijds een gigantische, gedetailleerde tijdstabel met leven & werk van Martens, in nationaal & internationaal kader; anderzijds overzicht van originele Martensdrukken in stadsbezit, samen met een portrettengalerij van Martens’ humanistische vriendenkring.
Ambrosius Holbein, afbeelding van Utopia
De eerste zaal is als het ware omgebouwd tot een soort doolhof met grote tentoonstellingsborden waarop, naast 'Utopia' (meteen bij het binnenkomen rechts), verschillende andere utopische werken of werelden aan bod komen. Want doorheen de menselijke geschiedenis zijn wel meer verhalen of denkbeelden gecreëerd waarin utopische plekken of ideeën beschreven werden.
Het vroegste, hier behandelde onderwerp is HET AARDSE PARADIJS.
'Hét archetypische beeld in de middeleeuwen van de ‘ideale wereld’ was de Tuin van Eden, het Aards Paradijs. In het oud Perzisch is ‘pairidaèza’ de naam van het koninklijk park waar kostbare planten en dieren worden gehouden. De Grieken nemen deze term over (‘paradeisos’) voor de koninklijke Perzische tuin, en ook in het Hebreeuws betekent ‘pardès’ een uitzonderlijke of koninklijke tuin.'
'Deze ideale plek wordt beschreven in de Bijbel, en toont de wereld voor de Zondeval. Adam en Eva leven er in Gods nabijheid en in volledige harmonie met de natuur. Er is geen wisseling der seizoenen, geen vergankelijkheid, geen dood. Arbeiden is niet nodig; de mens leeft er in volstrekte onschuld, zonder begeerte of hartstocht.'
Maar ook het al even mythische ATLANTIS of de 'Ideale Staat' van PLATO wordt uitgebreid belicht.
PLATO, Politeia (De Staat of De Republiek), ca. 380 v.Chr.
'Plato (Athene ca. 427 v.Chr. – Athene 347 v.Chr.) was één der belangrijkste en invloedrijkste filosofen uit de wereldgeschiedenis. Hij was leerling van Socrates en leermeester van Aristoteles, en tevens oprichter van de Atheense Academie, zowat de voorloper van de latere universiteiten. In verschillende neergeschreven dialogen werkte hij zijn ideeënleer uit, wat zowat de basis is van het filosofisch idealisme.'
'Eén van de belangrijkste werken uit de Oudheid omtrent een ideale wereld is Plato’s ‘De Staat’ of ‘Politeia’. In een aantal dialogen met oa Socrates schetst Plato een (in zijn ogen) ideale samenleving, waarbij rechtvaardigheid een kernbegrip is, en filosofen als regeerders aangesteld zijn. Plato heeft zeker een eerder autoritaire opvatting over staatszaken, terwijl zijn economische ideeën, zonder rijkdom noch armoede, eerder het communistische ideaal voorspiegelen.'
U ontdekt verder onder andere...
AUGUSTINUS VAN HIPPO, De Civita Dei (Over de Stad van God), 413-426
François RABELAIS, De abdij van Thélème in La vie de Gargantua et de Pantagruel, 1532
Francis BACON, Nova Atlantis / New Atlantis, 1627
Jean-Jacques ROUSSEAU, Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les hommes - Vertoog over de ongelijkheid der mensen, 1754; Du contract social, ou principes du droit politique - Het maatschappelijk (sociaal) contract, of Beginselen der staatsinrichting, 1762
ARCHITECTUUR ALS MIDDEL TOT HET CREEREN VAN EEN BETERE WERELD met o.a. Etienne-Louis Boullée (1728–1799) en Claude Nicolas Ledoux (1736–1806), maar ook la Ville Radieuse van Le Corbusier of het oeuvre van Luc Deleu….
Adolf en Pieter Daens met het DAENSISME kunnen in deze context niet ontbreken.
Aldous HUXLEY, Brave New World, 1932
Louis Paul BOON, Vergeten straat, 1946
George ORWELL, 1984 (Nineteen Eigty-Four), 1949
...
Detail Utopia-zaal in 't Gasthuys - Aalst
De tweede tentoonstellingszaal is zoals reeds vermeld, het terrein van Dirk MARTENS en zijn vrienden, waaronder als meest bekende figuren ongetwijfeld Pieter Coecke van Aelst, Erasmus en Thomas More. Maar ook tal van andere vrienden worden hier op gelijke voet voorgesteld.
Tegen de achterwand van dat vriendenbord ontrolt zich het leven en werk van Dirk Martens op een reusachtige tijdsband.
Neem daarbij nog talrijke boeken uit het bezit van het stedelijk museum Aalst en u krijgt een omvattend beeld van deze belangrijke stadsgenoot.
Om nog wat beter voorbereid naar de tentoonstelling te trekken, kunt u misschien ook de volgende LINKS raadplegen
*
Uiteraard zouden hier onder de noemer UTOPIE best nog een aantal andere voorbeelden aan bod kunnen komen. Neem nu 'NEW BABYLON' van voormalig Cobra-kunstenaar Constant Nieuwenhuys.
Een aardige uitloper is misschien ook de tentoonstelling 'Rik Wouters en het huiselijk utopia', die nog tot 26 februari 2017 in het Antwerpse Modemuseum loopt. Uitgangspunt van die tentoonstelling is de thematiek van het huiselijk geluk bij de schilder Rik Wouters, de intieme sfeer van geborgenheid tussen hem en zijn vrouw Nel.
De tijdslijn over Dirk Martens in 't Gasthuys - Aalst
U kunt hier hier ook letterlijk uw eigen utopische ideeën achterlaten.
Maar dat laat ik u graag ter plekke ontdekken...
Tot zondag 11 december 2016
in 't Gasthuys
Stedelijk Museum
Vismarkt 13
9300 AALST
dinsdag tot vrijdag: 10 tot 17 uur
zaterdag en zondag: 14 tot 18 uur
© Art Spotter voor WATERSCHOENEN
